In Frankrijk begint het serieuze leven voor veel kinderen al op jonge leeftijd. Het Franse schoolsysteem staat bekend om zijn discipline, prestatiedruk en klassieke aanpak. Van kleuters tot studenten in de universiteit: structuur en strikte regels bepalen het ritme. Maar is dat systeem nog van deze tijd? En voor wie werkt het eigenlijk?
Kinderen in Frankrijk beginnen vaak al op hun derde met school. Dat is vroeg, maar gebruikelijk in een land waar onderwijs als een van de hoekstenen van de republiek wordt gezien. Leren schrijven, stilzitten, luisteren: dat staat centraal, ook op jonge leeftijd. Spelen? Dat mag, maar liefst zonder al te veel lawaai of chaos.
De basisschool, of école élémentaire, loopt tot ongeveer elf jaar. Daarna volgt het collège, en dan pas het lycée, waar leerlingen zich voorbereiden op het baccalauréat — het eindexamen dat bepaalt of je door mag naar de universiteit. De weg naar dat diploma is lang, streng en voor veel jongeren behoorlijk stressvol.
Die stress komt niet uit de lucht vallen. Het Franse onderwijsmodel is doordrenkt van cijfers, toetsen en standaardisering. Creativiteit krijgt vaak minder ruimte dan logica of grammatica. De docent is de baas in de klas, en het curriculum laat weinig ruimte voor maatwerk. Alles draait om meten en vergelijken. Een zes is een zes, en daar valt zelden over te onderhandelen.
En toch — of juist daardoor — slaagt het systeem erin om kennis op hoog niveau over te brengen. Frankrijk levert sterke wiskundigen, filosofen en literatoren. De eliteopleidingen, zoals de grandes écoles, zijn internationaal gerespecteerd. Maar de toegang tot die top is lang niet voor iedereen weggelegd.
Want achter die façade van prestatie en gelijke kansen, schuilt een dieper probleem: sociale ongelijkheid. Kinderen van hoger opgeleide ouders vinden makkelijker hun weg in het systeem. Ze krijgen huiswerkbegeleiding, kunnen privélessen betalen, en worden aangemoedigd om door te zetten. Voor leerlingen uit armere gezinnen is die weg veel hobbeliger.
Dat verschil begint al op jonge leeftijd. Onderzoeken tonen aan dat kinderen uit kansarme buurten vaker achterstanden oplopen die ze later moeilijk inhalen. In het collège vallen velen af, en wie eenmaal op het beroepslyceum belandt, maakt minder kans op hoger onderwijs. Het systeem doet alsof het neutraal is, maar versterkt in de praktijk vaak bestaande ongelijkheden.
Toch zijn er ook tegenbewegingen. Sommige scholen proberen meer vrijheid in het onderwijs toe te laten. Er is aandacht voor alternatieve pedagogiek, zoals Montessori of Freinet. En de overheid probeert via hervormingen het curriculum te moderniseren en de druk iets te verlagen. Maar verandering gaat traag in een land waar onderwijs heilig is verklaard.
De Franse onderwijscultuur draagt ook trots met zich mee. Veel ouders vinden het belangrijk dat hun kind goed Frans leert spreken, moeilijke boeken leest en leert nadenken in plaats van napraten. Onderwijs wordt gezien als de sleutel tot emancipatie, en terecht. Maar of het huidige systeem daarvoor de juiste voorwaarden schept, is de vraag.
Studentenprotesten zijn dan ook geen zeldzaamheid. Telkens wanneer hervormingen worden voorgesteld — zoals de herziening van het baccalauréat of selectie aan de universiteit — komt er verzet. De angst is dat toegankelijkheid wordt opgeofferd voor efficiëntie. En juist die toegankelijkheid is voor veel Fransen een fundamenteel recht.
In de klaslokalen van Frankrijk zie je een samenleving die zichzelf wil verheffen, maar tegelijk worstelt met vernieuwing. Jongeren dragen de last van verwachtingen die niet altijd passen bij de wereld van vandaag. Wat zij nodig hebben is ruimte: om te groeien, om fouten te maken, om zichzelf te vinden.
Als Frankrijk het onderwijs wil behouden als motor van vooruitgang, dan moet het systeem meebewegen met de samenleving. Minder nadruk op cijfers, meer op vaardigheden. Minder top-down, meer vertrouwen in de leraar. Want uiteindelijk is onderwijs geen fabriek, maar een plek waar mensen gevormd worden.
De toekomst van Frankrijk begint in de klas. En of dat nu in een drukke school in Marseille is, of een dorpsschooltje in de Auvergne — elk kind verdient de kans om gezien en gehoord te worden. Daar ligt de echte waarde van onderwijs.
